ضوابط مناسب‏ سازی مراکز خدمات بهزیستی (مثبت زندگی)

مقدمه:
        در راستای خدمت‏رسانی به جامعه هدف و به منظور مناسب‏سازی و دسترس‏پذیری امکانات بویژه برای افراد دارای معلولیت در مراکز خدمات بهزیستی "مثبت زندگی" و به استناد بند 2 بخش  الف ماده 3 دستورالعمل اجرایی تاسیس و اداره مراکز مذکور (ابلاغیه شماره 129306/98/900 مورخ 1/10/98) "ضوابط مناسب‏سازی مراکز خدمات بهزیستی مثبت زندگی" براساس مجموعه ضوابط و مقررات شهرسازی و معماری برای افراد دارای معلولیت تدوین گردید.
 
اهداف:

• فراگیرسازی امکانات مرکز برای افراد دارای معلولیت

• تسهیل دسترسی و افزایش سطح استقلال عملکردی فرد در مراجعه به این مراکز
•  

•  

• افزایش مشارکت اجتماعی افراد دارای معلولیت

 
تعاريف:
- فرد دارای معلولیت: براساس ماده یک قانون حمایت از حقوق افراد دارای معلولیت، شخصی است که با تایید کمیسیون پزشکی - توانبخشی تعیین نوع و تعیین شدت معلولیت سازمان بهزیستی با انواع معلولیت‏ها در اثر اختلال و آسیب جسمی، حسی (بینایی، شنوایی)، ذهنی، روانی یا توام، با محدودیت قابل توجه و مستمر در فعالیت‏های روزمره زندگی و مشارکت اجتماعی مواجه می‏باشد.
 
- مناسب‏ سازی مرکز: به مجموعه اقداماتی اطلاق می‏شود که منجر به رفع موانع و ایجاد تغییرات محیطی متناسب با نیازهای فرد دارای معلولیت می‏گردد. رفع این موانع با طراحی و یا اصلاح مرکز و همچنین استفاده از وسایل و تکنولوژی‏های کمکی امکان‏پذیر می‏شود و به دسترس‏پذیری محیط برای این افراد منجر می‏گردد. از جمله این موارد می‏توان به نصب سرویس‏های بهداشتی مناسب‏سازی شده (فرنگی و ...)، سطح شیب‏دار برای ورودی‏ها و ... اشاره نمود.
 
- تجهیزات مناسب‏سازی: تجهیزاتی هستند که با استفاده از آنها محیط مرکز و امکانات مورد استفاده افراد دارای معلولیت با نیازهای آنها منطبق می‏گردد. نظیر بالابر، دستگیره‏های کمکی، نرده‏ها و سایر تجهیزات وابسته.
 

ضوابط مناسب‏ سازی برای ساختمان و فضای مراکز خدمات بهزیستی
 
الف - فضاهای عمومی:
1- ورودي‏های مرکز:
- ورودي اصلی مرکز باید براي استفاده همگان قابل دسترس باشد.
- ورودي مرکز حتی‏الامکان هم سطح پیاده‏رو باشد.
- ورودي قابل دسترس باید با استفاده از علائم بین‏المللی شامل معرفی درب‏هاي ورودي اصلی و فرعی قابل شناسایی باشد.
- ورودي باید روشنایی کافی داشته باشد.
2- راهروهای مرکز:
- راهروها باید برای تردد  افراد دارای معلولیت خصوصا افراد دارای صندلی چرخدار مناسب باشد.
3- پله‏ها:
- در مجاورت مسیر پلکانی موجود باید رمپ سراسري و یا آسانسور هم وجود داشته باشد.
- تمام پله‏ها در یک مسیر باید داراي ارتفاع و عمق یکسانی باشند.
- پله باید از جنس سخت و غیرلغزنده باشد.
- نصب میله دستگرد در طرفین پله الزامی است.
- فضاي زیر رشته پله‏ها و رمپ باید بسته باشد یا با موانعی مثل میله بسته شده باشد تا از برخورد افراد دارای محدودیت بینایی با آن جلوگیري شود.
- وجود علائم حسی در کف، قبل از ورود به پله و در پاگردها براي هشدار به نابینایان وکم‏بینایان الزامی است.
- براي هشدار به نابینایان و کم‏بینایان، باید رنگ بین پاگردها و پله‏هاي بالایی و پایینی متضاد باشد و یا رنگ لبه جلویی هر پله باید متفاوت از رنگ پله باشد.
- نصب هرگونه اجزاي الحاقی غیر هم سطح بر روي کف پله ممنوع است.
4- سطح شیب‏دار:
- حداقل عرض سطح شیب‏دار باید 120 سانتیمتر باشد.
- براي سطوح شیب‏دار تا 3 متر طول، حداکثر شیب باید 8 درصد با عرض حداقل 120 سانتیمتر باشد.
- در سطوح شیب‏دار بیش از سه متر طول (تا حد مجاز 9 متر) به ازاي هر متر افزایش طول، 5 سانتیمتر به عرض مفید آن اضافه و 5/0 درصد از شیب آن کاسته شود.
- سطح شیب‏دار نباید داراي شیب عرضی باشد.
- کف سطح شیب‏دار باید غیرلغزنده، ثابت، سخت و هموار باشد.
- رنگ و روشنایی سطح شیب‏دار باید با پاگرد آن متضاد باشد.
- نصب میله دستگرد در طرفین سطح شیبدار الزامی است.
- در امتداد و ابتدا یا انتهاي رمپ نباید پله‏اي وجود داشته باشد.
- در کناره‏هاي عرضی و پاگرد سطح شیب‏دار پیش‏بینی لبه محافظ، حداقل به ارتفاع 5 سانتیمتر با رنگ متضاد با محیط، به نحوي که مانع لغزش استفاده کننده گردد الزامی است.
- براي هشدار به نابینایان و کم‏بینایان، باید نشانگرهاي لمسی رنگی با بافت متمایز در ابتدا و انتهاي سطح شیب‏دار نصب شود.
5- فضاي پذیرش مرکز:
- بخش پذیرش باید به وسیله علائم و نورپردازي کاملاً واضح و مشخص باشد.
- ارتفاع پیشخوان مراجعین باید حداکثر بین 70 تا 85 سانتیمتر بالاتر از کف تمام شده در نظر گرفته شود.
- فضاي آزاد براي قرارگیري زانو زیر پیشخوان باید حداقل 70 سانتیمتر باشد.
- تغییرات نورپردازي به منظور کاهش تضاد بین فضاي خارج و داخل مرکز باید انجام شود.
- فرد با صندلی چرخدار باید امکان نزدیک شدن به میز پذیرش را داشته باشد.
- فرش‏هاي پادري نباید اختلاف سطح ایجاد کنند.
6- فضاهاي بهداشتی:
-تعبیه سرویس بهداشتی مخصوص افراد دارای معلولیت در مرکز الزامی است.
- سرویس بهداشتی باید داراي دسترسی بدون مانع باشد.
- کف فضاهاي بهداشتی باید غیرلغزنده باشد.
- فضاهاي بهداشتی قابل دسترس باید ایمن باشند. نصب زنگ خطر در سرویس بهداشتی ویژه افراد دارای معلولیت الزامی است.
- درب فضاهاي بهداشتی باید به بیرون باز شود تا گشودن آن در مواقع اضطراري از بیرون امکان‏پذیر باشد.
- درب فضاي بهداشتی باید از داخل قفل شود در عین حال + قابل باز شدن از خارج + (در مواقع اضطراري) باشد.
- فضاي سرویس بهداشتی به نحوی باشد تا گردش صندلی چرخدار در آن امکان‏پذیر باشد.
- نصب میله‏هاي دستگرد در طرفین کاسۀ توالت الزامی است.
- لوله‏هاي آب گرم و فاضلاب زیر روشویی باید حفاظت و عایق‏بندي شوند. زیر روشویی نباید گوشه‏هاي تیز وجود داشته باشد.
- تمام لوازم توالت باید در جاي ایمن نصب شده و به آسانی قابل استفاده باشد.
- دسترسی به کاغذ توالت باید آسان باشد.
7- کف‏سازي:
پوشش کف باید در برابر لغزش در هر دو شرایط خشک و مرطوب سخت و مقاوم باشد.
 
 
ب- تجهیزات:
1- آسانسور:
در صورت وجود آسانسور در مرکز رعایت استانداردهای ذیل ضروری است:
- آسانسور باید همسطح ورودي و یا در دسترس بلامانع صندلی چرخدار قرار گیرد و عبور با صندلی چرخدار به آسانی صورت پذیرد.
- پوشش کف اتاقک آسانسور باید محکم، ثابت و غیرلغزنده باشد.
2- بالابر:
- استفاده از بالابر تنها در صورتی مجاز است که نصب آسانسور در ساختمان هاي موجود امکان پذیر نباشد. براي اختلاف سطوح حداکثر تا 250 سانتیمتر می‏توان از بالابرهاي عمودي براي جابجایی استفاده کرد.
- ویژگی‏هاي فنی بالابر باید مطابق با استاندارد شماره 22391 سازمان ملی استاندارد ایران باشد.
ج – سایر ملزومات:
1- درب‏ها و پنجره‏ها:
- حداقل عرض مفید هر لنگه درب براي عبور صندلی چرخدار باید 80 سانتیمتر باشد.
- کلیه درب‏ها باید به سهولت باز و بسته شوند.
2- آبخوري و آب سردکن:
- لازم است تمامی آبخوري هاي نصب شده در مرکز براي افراد دارای معلولیت قابل استفاده باشد.
3- علائم و مسیریابی:
- تمامی قسمت‏های مرکز باید به وسیله علائم بین المللی ویژه افراد دارای معلولیت مشخص گردند.
4- اعلام خطر:
- نصب سیستم‏هاي هشداردهنده شنیداري و دیداري در تمامی مراکز الزامی است.
- درب‏هایی که به فضاهاي خطرناك براي اشخاص نیمه بینا و نابینا باز می‏شوند باید با اختلاف رنگ و نیز علائم حسی لامسه‏اي مشخص شوند.
د- ضوابط ایمنی و حفاظتی:
رعایت مجموعه ضوابط ایمنی و حفاظتی مطابق با مجموعه ضوابط ایمنی و حفاظتی موسسات و مراکز غیردولتی سازمان بهزیستی کشور ابلاغ شده توسط ریاست وقت سازمان به شماره 70776/97/900 مورخ 22/5/1397 الزامی است.
ط-الزام رعایت ضوابط:

• رعایت تمامی ضوابط فوق ‏الذکر برای مراکزی که اولین بار نسبت به دریافت مجوز فعالیت اقدام می‏ نمایند الزامی بوده و مراکزی که از قبل مجوز داشته‏ اند در فرصت 6 ماهه ملزم به تطبیق با ضوابط اعلام شده می‏ باشند.